بررسی تاریخچه دوبله و صنعت گویندگی دوبله در ایران و جهان

با بررسی این مقاله متوجه خواهید شد که تاریخچه دوبله و پیدایش آن همراه با ورود آن به صنعت فیلم سازی باعث تحولی عظیم شد. دوبله روشی است که گوینده دوبله با حرکت لب و دهان، بازیگر را با صدای خودش هماهنگ کند طوری که کاملاً طبیعی باشد و مخاطب به هیچ عنوان متوجه اینکه بازیگر در واقعیت به زبان دیگری صحبت می کند نشود. دوبله معمولاً برای ترجمه فیلم های خارجی به زبان انتخابی مخاطب استفاده می شود و از روی دیالوگ اصلی فیلم ترجمه می شود و مترجم با دقت تصمیم می گیرد از چه کلماتی بر اساس حرکت لب، لحن و فیلمنامه استفاده کند.

قدمت هنر دوبله در ایران به بیش از نیم قرن می رسد و در سال ۱۳۲۵ فناوری و صنعت دوبله در کشورمان آغاز شد. اولین فیلمی که به زبان فارسی دوبله شد، فیلم «دختر فراری» بود که در سینما کریستال به نمایش گذاشته شد. در گذشته برای جذب مخاطب ایرانی اسم فیلم ها را گاهی تغییر می دادند و هم اکنون هم گاهی این اتفاق می افتد، نام این فیلم هم در واقعیت «نخستین وعده دیدار» بود و دکتر کوشان نام این فیلم را به نام « دختر فراری» تغییر داد.

نمایش این فیلم مورد استقبال مخاطبان فارسی زبان زیادی قرار گرفت و دوبله را تبدیل به هنری تأثیرگذار کرد و باعث شد سرمایه گذاران خصوصی و تجهیزات صداگذاری وارد ایران شود. بدین صورت بود که به مرور استودیو ضبط صدا دوبله در ایران شکل گرفت. از اولین فیلم هایی که در ایران دوبله شدند «آسیابان عشوه گر» و «حیف که خیلی حقه ای» نام داشت.

عصر طلایی دوبله در ایران در دهه ۴۰ بود که به چنان شکوهی رسید که کمپانی های آمریکایی فیلم هایشان را مستقیم به استودیوهای ایران ارسال می کردند و با آنها قرارداد می بستند.

یکی از فیلم های ماندگاری که در این دوران ساخته شد و سرو صدای زیادی هم کرد، فیلم می خواهم زنده بمانم بود.

دوبله به عنوان هنری بی نظیر و عضوی جدا ناپذیر از سینما به هویت مستقل دست یافت، طوری که با تأسیس تلویزیون ملی ایران در این سال ها، واحد دوبلاژ سیما هم بنیان گذاشته شد. مدیریت دوبلاژ در این دوره توسط علی کسمایی، به عنوان حرفه ای مهم و تأثیر گذار در صنعت دوبله ایران معرفی شد.

در واقع این مدیر دوبلاژ بود که دیالوگ های ترجمه شده را بازنویسی می کرد و در عین حال، برخی از واژگان و اصلاحات را به معادل فارسی یا آن چیزی که برای مخاطب آشناتر بود بر می گرداند. اگر بسیاری از فیلم های مطرح دنیا به زبان فارسی دوبله نمی شدند محبوبیتی هم هرگز در ایران پیدا نمی کردند به طوری که می توان گفت ترجمه روان و گویندگی بدون نقص از دلایلی مهمی است که باعث شد هنر دوبله در ایران به موفقیت هایی زیادی برسد و بدون اغراق هنر دوبلاژ در ایران در مقایسه با کشورهای جهان در جایگاه ممتازی قرار دارد.

بزرگان دوبله در ایران

 تعداد بهترین گویندگان خاطره انگیز ایرانی بسیار زیاد است، اما ما بخش کوچکی از صداپیشگان ایرانی و موفق را به شما معرفی می کنیم.

خسرو خسروشاهی: ایشان از معروف ترین دوبلورهای ایران است که در فیلم ها و سریال های زیادی به عنوان دوبلور و گوینده فعالیت داشته و با صدای گرم خود، شخصیت های ماندگار سینمای جهان و ایران را در ذهن ما حک کرده است. او متولد ۷ دی ۱۳۲۰ در تهران است. ما با صدای گرم ایشان در شخصیت هایی مختلفی در فیلم هایی مانند آمیتاب باچان، آلن دلون و آل پاچینو آشنا شده ایم. خسرو شاهی در سینمای بعد انقلاب به جای بازیگران سرشناس ایرانی زیادی صحبت کرده است. با این حال صدای او بیش از همه به جای ابوالفضل پورعرب در فیلم های بی قرار، سوء ظن، جوانی و بهشت پنهان ،در کمال خونسردی. او در فیلم هزاردستان به جای پرویز پورحسینی حرف زده که از دیگر اثر شاخص ایرانی است. او دو بار هم در فیلم های دبیرستان و حادثه بجای بیژن امکانیان حرف زده و این فیلم دارای شهرت زیادی است.

خسرو شاهی به دوبلوری در انیمیشن های مختلفی نیز پرداخته که عبارتند از: زیبای خفته به جای پرنس فیلیپ، رابین هود به عنوان مدیر دوبلاژ، انیمیشن بامبی به جای کارکتر بامبی و به عنوان مدیر دوبلاژ.

منوچهر والی زاده: ایشان در ۴ تیر۱۳۱۹ به دنیا آمدند و کار خود را با بازیگری شروع کرده و در فیلم های ایرانی قبل انقلاب با بازیگرانی چون بهروز وثوقی و زنده یاد حسین عرفانی همبازی شد و بعد از چند تجربه در بازیگری وارد کار دوبله شد. او از برترین صداپیشگان ایرانی است و شاخص ترین کار او در دوبله، صحبت به جای رئیسعلی دلواری در سریال دلیران تنگستان است. صدای او در فیلم های خارجی زیادی شنیده شده. مانند: شخصیت تام کروز که صدای او ۱۱ بار در این شخصیت بازی کرده است. در فیلم های هندی هم صدای او در شخصیت های شاهرخان و عامرخان شنیده شده است. از مشهورترین سریال های او جواهری در قصر به جای(جی جین هی) و امپراطور دریا بازیگر نقش (جانگ بوگو یا گونگ بوک) بوده است.

چنگیز جلیلوند: یکی از دوبلورهای معروف ایرانی که شخصیت های زیادی با صدای او پیونده خورده است. او متولد ۶ آبان ۱۳۱۶ در شیراز است. ایشان به دلیل صدای جذاب و گیرایی که دارند در میان دوبلورهای ایرانی به مرد «حنجره طلایی» مشهور است. از آشناترین صدایی که از او به یاد می آوریم به جای وثوقی در فیلم «کندو» است. صدای او همنشین شخصیت های زیادی در فیلم های خارجی شده است. او ۱۳ بار به جای ریچارد برتون حرف زده. ۱۴ بار به جای شان کانری حرف زده. ۱۴ بار به جای سلمان خان و ۱۲ بار به جای صدای براندو حرف زده است. چنگیز جلیلوند در آذر ماه ۱۳۹۹ به علت ابتلا به ویروس کرونا آسمانی شد.

ناصر طهماسب: او متولد ۵ اسفند ۱۳۱۸ از تهران است. یکی از بهترین و فعال ترین گویندگان ایران است که علاوه بر دوبلوری در حوزه بازیگری نیز فعالیت دارد. از جمله فیلم سریال های ایرانی که به عنوان دوبلور همکاری داشته است می توان به این موارد اشاره کرد: هیام، مسافر ری، سفر، قاب های خالی، پاییز بلند. از شاخص ترین کارکترهای خارجی که طهماسب در آن نقش آفرینی کرده مانند: جک نیکلسون، هنری فوندا، دیوید جانسن، هارولد لوید است.

مریم شیرزاد: او متولد مهر ۱۳۳۸ از تهران است. و از ۱۲ سالگی به عرصه گویندگی قدم گذاشت. و یکی از بانوان موفق است که به عنوان گوینده رادیو و برنامه کودک کار خود را آغاز کرد. از کارکترهای تاثیرگذاری که خانم شیرزاد در فیلم ها و سریال های ایرانی صحبت کرده اند عبارتند از: راحله (حدیث فولادوند) در سریال مختارنامه، مریم مقدس (شبنم قلی خانی) در فیلم سینمایی مریم مقدس، میریام (الهام حمیدی) در فیلم ملک سلیمان، رباب (حدیث فولادوند) در سریال معصومیت از دست رفته.

ژاله علو: او در فروردین ماه در سال ۱۳۰۶ بدنیا آمد. بانو علو صدای گرم و گیرایی دارند ایشان در نقش دمه در سریال مختارنامه خود را در یاد همگان ماندگار کرد. او مدیر دوبلاژ کارتون هایی همچون: سفید برفی، هفت کوتوله، سیندرلا، زیبای خفته، پینوکیو، گربه های اشرافی است.

نصرالله مدقالچی: او یکی از برترین صدا پیشگان ایرانی است که در ۷ مهر ماه سال ۱۳۲۳ به دنیا آمد. از شاخص ترین کارهای او که حتی در خارج هم مورد تحسین قرار گرفت دوبله او به جای شخصیت وی (ماسک دار) در فیلم «وی مثل وندتا» است. از آثار شاخص این هنرمند عبارتند از: جین هاکمن در فیلم نابخشوده، آنتونی هاپکینز در فیلم های نقاب زورو و سکوت بره ها و افسانه های پاییزی.

منوچهر اسماعیلی: این هنرمند از برترین صداپیشگان ایرانی است که در ۸ فروردین ۱۳۱۸ در کرمانشاه به دنیا آمد. منوچهر اسماعیلی توانایی بسیاری در تیپ سازی صدا دارد و در فیلم های بسیاری به جای چندین شخصیت مختلف صحبت کرده است. از کارکترهای شاخص ایرانی که با صدای گرم منوچهر اسماعیلی است عبارتند از: (داریوش ارجمند) در فیلم ناخدا خورشید، (داریوش ارجمند) در فیلم مالک اشتر، (مرحوم جمشید مشایخی) در سریال امام علی (ع)، حجت (محمد علی فردین) در فیلم غزل.  منوچهر اسماعیلی از کارکترهای محبوب خارجی نیز صحبت کرده است که عبارتند از: توماس مور (پل اسکوفیلد) در فیلم بن هور، مستر بین (روآن اتکینسون) در فیلم کمدی بین، جوکر (هیث لجر) در فیلم شوالیه تاریکی. این هنرمند ایرانی در ۳۱ مرداد۱۴۰۱ به دلیل عوارض ناشی از ویروس کرونا درگذشت.

تاریخچه دوبله در جهان

دوبله در کشورهای مختلف جهان

دوبله یک فرآیند پس از تولید است که در فیلمسازی و تولید ویدئو، با هماهنگی در طراحی صدا استفاده می شود. اولین کسی که باعث شد تکنولوژی اولیه برای اضافه کردن صدا به تصویر وجود داشته باشد مخترع معروف توماس ادیسون بود. خارج از صنعت فیلم، اصطلاح دوبله، معمولاً به جایگزینی صدای بازیگر با صدای بازیگران مختلف که به زبان دیگری صحبت می کنند اشاره دارد که در صنعت فیلم «بازخوانی» نامیده می شود. در واقع اصطلاح دوبله، فقط زمانی استفاده می شود که در مورد جایگزینی صدای قبلی به زبان دیگر باشد. در بسیاری از کشورها دوبله، تا حدی به دلایل سیاسی پذیرفته شد. دوبله برای بسیاری از تولیدکنندگان فیلم جذاب بود زیرا به امکان تولید مشترک بین شرکت ها در کشورهای مختلف کمک می کرد و به نوبه خود به آنها اجازه می داد منابع را جمع کنند و از حمایت مالی چندین دولت بهره ببرند. استفاده از دوبله به این معنی بود که بازیگران چند ملیتی می توانستند از زبان دلخواه خود برای اجراهای خود استفاده کنند.

فرانسه

در فرانسه دوبله امری عادی است. اکثر فیلم هایی که در سینما اکران می شوند، دوبله می شوند و آنهایی که دوبله نمی شوند معمولاً فیلم های خارجی هستند که بودجه آنها برای پخش بین المللی محدود است یا فیلم های هنری خارجی با مخاطب خاص. تقریباً همه سینماها در فرانسه فیلم ها را با دوبله فرانسوی نمایش می دهند. برخی از سینماها نیز به زبان اصلی فیلم را ارائه می دهند که عموماً با زیرنویس فرانسوی به نمایش گذاشته می شود.

آلمان

بازار دوبله به زبان آلمانی بزرگترین بازار دوبله در اروپا است. کشور آلمان در صنعت دوبله بسیار قدرمند است. دوبله در آلمان به صورت بسیار جدی و حرفه ای پیگیری می شود و صدای بازیگران محبوب آلمانی باعث شده جذابیت فیلم دوبله شده برای ببیندگان بیشتر از قبل باشد.

ایتالیا

دوبله در ایتالیا به صورت سیستماتیک است و سنت آن به سال ۱۹۳۰ برمی گردد. رم پایتخت ایتالیا به پایگاه اصلی صنعت دوبله معروف است که در آن تولیدات عمده ای مانند فیلم های سینمایی، درام، مستند و برخی فیلم های انیمیشن دوبله می شوند. در ایتالیا به علت تعدد لهجه فیلم های داخلی هم دوبله می شد.

اسپانیا

در اسپانیا، عملاً تمام برنامه های تلویزیونی خارجی، با دوبله به اسپانیایی اروپایی پخش می شوند. دوبله در اسپانیا به علت صدای محبوب و جذاب دوبلورهایش معروف است. برخی از بازیگران که به علت صدای خود به محبوبیت دست پیدا کرده اند مانند کنستانتینو رومر، اسکارمونوز. در اروپا معتقد هستند که فیلم ها با زبان مادری و با لهجه و فرهنگ خودشان باید به گوش مخاطب برسد.

برزیل

در برزیل فیلم هایی که در سینما نمایش داده می شوند معمولاً با دو نسخه زیرنویس و دوبله ارائه می شوند، و اغلب برای فیلم های کودکان دوبله انتخاب می شود. زیرنویس تا سال۲۰۱۲ عمدتاً برای فیلم های مخاطب بزرگسالان بود. از آن زمان، نسخه های دوبله شده نیز برای همه سنین در دسترس قرار گرفت. در نتیجه در سال های اخیر سینماهای بیشتری در برزیل افتتاح شده است و مخاطبان جدیدی را به سینما جذب می کند که دوبله را ترجیح می دهند. اولین فیلمی که در برزیل دوبله شد، انیمیشن دیزنی «سفیدبرفی و هفت کوتوله» در سال ۱۹۳۸ بود. اما درپایان دهه ۱۹۵۰، اکثر فیلم ها، سریال های تلویزیونی و کارتون های تلویزیونی برزیل با صدای اصلی نمایش داده شدند. اما در سال ۱۹۶۱ به فرمان رئیس جمهور برزیل Janio Quadros حکم داد که تمام تولیدات خارجی در تلویزیون باید دوبله شوند. این اقدام باعث افزایش رشد دوبله در برزیل شد.

هند

در هند که «فیلم های خارجی» مترادف با «فیلم های هالیودی» است، دوبله بیشتر به زبان های هندی، تامیل و تاوگو که از سه زبان های هندی است، انجام می شود. دوبله به ندرت با سایر زبان های اصلی هندی، یعنی بنگالی، گجراتی، مالایایی و مراتی انجام می شود، زیرا بازار قابل توجهی ندارد. نسخه های دوبله شده در شهرها و سکونتهای سطح پایین منتشر می شود و نسخه های اصلی انگلیسی زبان در مناطق شهری منتشر می شود. در تمام ایالت های دیگر، نسخه های اصلی انگلیسی همراه با نسخه های دوبله شده منتشر می شوند، تا جایی که اغلب مجموعه های نسخه های دوبله برجسته تر از نسخه های اصلی هستند.

چین

چین سنت دیرینه ای در دوبله فیلم های خارجی به چینی ماندارین دارد که از دهه ۱۹۳۰ شروع شده. استودیوی دوبله فیلم شانگهای مشهورترین استودیو در صنعت دوبله فیلم در چین بوده است. برای تولید محصولات با کیفیت، آنها هر فیلم بخش های کوتاهی تقسیم می کنند که هر کدام تنها چند دقیقه طول می کشد و سپس تک تک بر روی بخش ها کار می کنند. آنها علاوه بر معنای صحیح در ترجمه، تلاش زیادی برای تطبیق لب های بازیگران با دیالوگ انجام می دهند. در نتیجه، دوبله در این فیلم ها عموماً به راحتی تشخیص داده نمی شود. درام های تلویزیونی چینی اغلب به دلایل مختلفی توسط صداپیشگان حرفه ای به ماندارین استاندارد دوبله می شوند.

ژاپن

در ژاپن در حدود دهه ۱۹۵۰، برنامه ها و فیلم های تلویزیونی خارجی با دوبله ژاپنی در تلویزیون شروع به نمایش کرد. اولین کارتون هایی که به ژاپنی دوبله شدند، کارتون های سوپرمن دهه ۱۹۴۰، در سال ۱۹۵۵ بود. در حال حاظر، فیلم ها برای همه سنین هم با دوبله زبان اصلی و هم زیرنویس ژاپنی نمایش داده می شود، البته در حالی که همان فیلم بر روی DVD، VHS وBlu-ray منتشر شود، گزینه زبان اصلی را ارائه می دهد. فیلم های خارجی معمولاً دارای چندین نسخه دوبله ژاپنی هستند اما با چندین دوبلور اصلی دوبله ژاپنی، بسته به اینکه با کدام بخش از ایستگاه تلویزیونی پخش شود. در ۲۲ ژوئن ۲۰۰۹، بخش ژاپنی فاکس یک خط بلوری معروف به نام «امپراطوری دوبله» را افتتاح کرد که فیلم های محبوب انگلیسی زبان را با دوبله های متعدد ژاپنی ارائه می دهد.

کلام آخر

هنر دوبلاژ در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در جایگاه ویژه ای قرار دارد و حتی می توان گفت بهترین در جهان است. ترجمه عالی و کم نقص، گویندگی عالی، شناخت صحیح موقعیت های فیلم از جمله دلایلی است که هنر دوبلاژ را در ایران به اوج رسانده است. اما متاسفانه امروزه هنر دوبلاژ تقریباً به شکل معمولی دنبال می شود و صداهای ماندگار کشورمان ترجیح می دهند که به مدیریت کار دوبلاژ اکتفا کنند و یا اینکه در فیلم های مهم و ماندگار به صداپیشگی بپردازند. ما در این مقاله نیز به ورود  دوبله به صنعت فیلم سازی پرداختیم و چندین دوبلورهای ماندگار که صدای دلنشینی هم دارند را معرفی کردیم تا از این طریق بتوانیم باعث شویم که تماشاگران این نسل با این اساتید آشنا شوند.

ما در سانداسنپ به عنوان یک سایت دوبله تلاش کردیم تا برخی از بهترین گویندگان دوبله را در بخش لیست گویندگان حرفه ای گردآوری کنیم.